معمولاً احزاب سیاسی (Political Party ) که به دلیل نسبتاً نو بودن آن در بین نهادهای سیاسی از سوی دانشمندان سیاسی به عنوان گل سرسبد این نهادها تلقی شده برای متمایز کردن خود از سایر احزاب دارای یک ایدئولوژی هستند.
رهبران و اعضای احزاب سیاسی با التزام به ایدئولوژی حزب که مجموعه ای از ارزش ها و اصول سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است ضمن آن که خود را از سایر احزاب متمایز می کنند، روش اداره جامعه توسط حزب خود را نیز به شهروندان نشان می دهند.
احزاب سیاسی با اعلام ایدئولوژی خود به مردم می گویند که چنانچه در انتخابات به اعضای آنها رأی دهند، شیوه اداره امور نیز آن طوری که در اصول سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایدئولوژی این احزاب ترسیم شده، خواهد بود.
احزاب سیاسی با گروه های فشار و ذی نفوذ تفاوت اساسی دارند. گروه های فشار بر خلاف احزاب سیاسی که در پی به دست گرفتن قدرت برای رهبران و اعضای خود هستند، بیشتر در پی تأثیرگذاری بر روند جریان امور اداره جامعه می باشند. در حالی که احزاب سیاسی برای انتخابات، نامزدهای خود را مشخص و معرفی می کنند. گروه های فشار و ذی نفوذ معمولاً نامزدهایی برای مناسب عمومی کشور به اسم خود معرفی نمی کنند، بلکه برخی مواقع تنها به حمایت از نامزدهای معرفی شده از سوی احزاب اکتفا می نمایند.
در نظام های سیاسی مردم سالار، اولین کارکرد احزاب سیاسی، گزینش نامزدهای مناسب برای حضور در انتخابات مختلف به منظور کسب مناصب سیاسی و نیز هدایت مبارزات انتخاباتی است. همچنین احزاب سیاسی پس از پیروزی در انتخابات نقش عمده ای در تعیین افراد مورد نظر خود برای مناصب انتصابی در ساختار دولت ایفا می کنند.
علاوه بر این احزاب سیاسی به منظور اجرای سیاست های مورد نظر خود نقش عمده ای در هماهنگی روزانه فعالیت ها و تصمیمات سیاسی رهبران و اعضای خود که در مناصب انتخابی و انتصابی دولت جا گرفته اند، بر عهده دارند. اصول احزاب این وظیفه را از طریق برگزاری مجامع عمومی و نیز ساختار رهبری فراکسیونی در مجلس اعمال می کنند.
اگرچه احزاب سیاسی ممکن است در زمان انتخابات برای جذب آراء اعضا و هواداران خود شعارها و برنامه های مطلوب آنها را مطرح کنند، اما پس از پیروزی در انتخابات احتمال دارد که ترجیحات احزاب به طور کامل با خواسته های حامیان آنها مطابقت نداشته باشد.
نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران نیز حزب سیاسی را به عنوان یک نهاد پذیرفته است. در این خصوص قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در فصل سوم که در صدد بیان حقوق ملت است در اصل بیست و ششم در خصوص احزاب سیاسی تصریح کرده است« احزاب، جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی موازین سیاسی و اساسی جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچکس را نمی توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت."
